Ze vertelde het niet vaak, en nooit uit zichzelf. Maar af en toe, als we samen koffie dronken en het gesprek afdwaalde naar vroeger -omdat ik nieuwsgierig was- kwam het verhaal toch weer boven.
Mijn moeder was nog jong, ze was 23 jaar, toen ze in 1955 uit de DDR vluchtte. Niet omdat ze avontuurlijk was of op zoek naar een nieuw leven in het Westen, maar omdat ze niet meer kón leven in de sfeer van angst, onderdrukking en controle die het socialistische regime had opgebouwd.
Twee jaar eerder, in juni 1953, was er in Oost-Berlijn en andere steden een massale opstand van arbeiders. Die begon als protest tegen verhoogde werkdruk, maar groeide uit tot een brede roep om vrijheid en democratie. De reactie van het regime was meedogenloos: Sovjettanks rolden de straten in, er werd geschoten op demonstranten, tientallen mensen stierven, duizenden verdwenen achter slot en grendel. Voor veel mensen in de DDR was het duidelijk geworden: dit systeem zou nooit leiden tot een beter leven, het zou alleen maar harder worden.
Mijn moeder sloot zich in 1955 aan bij een groep vluchtelingen. ’s Nachts trokken ze door de bossen, weg van de waakzame ogen van de grenswachten. Er werd geschoten. Gerícht. Ze vertelde dat de kogels soms rakelings langs haar hoofd suisden. Eén verkeerde stap, één keer struikelen of oplichten van een zaklamp, en ze had hier nooit gezeten om het te vertellen.
Ze haalde het. Velen haalden het niet.
Haar leven in het Westen was niet altijd makkelijk, maar wel vrij. Geen Parteibuch. Geen Stasi. Geen angst om iets verkeerds te zeggen op je werk of tijdens het boodschappen doen. Wat ze wél haar leven lang heeft behouden, was een diep wantrouwen tegenover alles wat naar collectivisme, planeconomie of centrale staatscontrole rook.
En eerlijk is eerlijk: dat heeft ze op mij overgedragen.
Daarom zal ik tijdens verkiezingen nooit stemmen op een partij die het socialisme verheerlijkt. Niet omdat ik geen sociaal hart zou hebben. Niet uit blind conservatisme. Maar uit respect voor de levens die letterlijk op het spel hebben gestaan om eraan te ontsnappen.